Zadaniem całego procesu rewalidacyjnego jest zapobieganie
pogłębianiu się istniejących już zaburzeń, oraz powstawaniu
nowych, dodatkowych.
Poniżej zamieszczone są propozycje ćwiczeń i zabaw
stymulujących rozwój i podnoszących sprawność zaburzonych
funkcji percepcyjno – motorycznych.
Percepcja wzrokowa
Percepcja wzrokowa to umiejętność spostrzegania barwy,
kształtu, skupiania wzroku, wyodrębnianie elementów z tła.
Jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców
wzrokowych oraz do ich interpretowania w odniesieniu do
nabytych wcześniej doświadczeń. Zdolność postrzegania
wzrokowego bierze udział prawie we wszystkich działaniach
człowieka, dlatego też niezwykle istotne jest jej
stymulowanie i wszystkich dzieci. Właściwy rozwój percepcji
wzrokowej ma zasadnicze znaczenie w nauce czytania, pisania,
rozwiązywania zadań arytmetycznych.
Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową:
1.
składanie pociętych obrazków, figur, pocztówek (od
prostych dwuczęściowych
do skomplikowanych puzzli) według wzoru i z pamięci;
2.
dopasowywanie części obrazków do całości;
3.
wskazywanie różnic między dwoma obrazkami;
4.
wyszukiwanie szczegółów na obrazku, np. określonych
figur geometrycznych;
5.
uzupełnianie rysunku brakującymi elementami;
6.
dobieranie par takich samych obrazków (popularne gry
„Memo”);
7.
odwzorowywanie kompozycji przy użyciu klocków,
patyczków, wałeczków wykonanych z plasteliny według wzoru i
z pamięci;
8.
wyodrębnianie figur z tła – np. kół spośród wielu
nakładających się na siebie;
9.
wyszukiwanie elementów przedmiotu ukrytego pośród
dużej ilości obrazków;
10.
obliczanie figur ułożonych na różnej płaszczyźnie i
nakładających się na siebie;
11.
segregowanie obrazków według podanego kryterium, np.
wielkość, kształt, temat, kolor, część mowy itp.;
12.
zapamiętywanie przedmiotów, kształtów, wyrazów
prezentowanych w określonej kolejności i odtwarzanie ich;
13.
układanie historyjek obrazkowych i opisywanie ich
zgodnie z kolejnością wydarzeń;
14.
wyszukiwanie wyrazów ze wskazaną literą, sylabą;
15.
domina obrazkowe, literowe, sylabowe, wyrazowe;
16.
rysowanie z pamięci eksponowanych wzorów;
17.
układanie figur, kształtów, szeregów według wzoru i z
pamięci;
18.
różnicowanie położenia figur/elementów w przestrzeni
– wskazywanie, co jest blisko,
a co daleko.
Motoryka duża
Motoryka to sprawność ruchowa każdego człowieka
i zdolność
do wykonywania wszelkiej aktywności, u której podłoża leży
właśnie ruch. Mówiąc
o motoryce dużej, mamy na myśli zręczność ruchową całego
ciała.
Ćwiczenia wspomagające rozwój motoryki dużej:
1.
chodzenie i bieganie po drodze równej i z
przeszkodami (tory przeszkód);
2.
podskoki obunóż i na jednej nodze, pojedyncze i w
seriach;
3.
czołganie się, chodzenie na czworakach (zabawy
naśladowcze), przechodzenie przez obręcz; zabawy – zagadki
pantomimiczne naśladujące codzienne czynności
lub zawody (np. jazda rowerem, samochodem, mycie się,
„zgadnij, jaki to zawód”
np. kierowca, malarz, fryzjer, informatyk itp.);
4.
ćwiczenia równoważne – chodzenie po desce, ławeczce,
narysowanej ścieżce;
5.
ćwiczenie płynności ruchów: naśladowanie lotu ptaków,
przechodzenie pomiędzy gałęziami drzew (ruchy rozgarniające
rąk) itp.
6.
podrzucanie, łapanie, odbijanie piłki, rzuty do celu,
skoki z piłką trzymaną między kolanami, zabawy grupowe z
piłką;
7.
chodzenie na palcach, piętach, zewnętrznych i
wewnętrznych krawędziach stopy;
8.
rzucanie do celu przed siebie, za siebie (ręką lewą i
prawą);
9.
„waga” – podawanie piłki nad głową (ręce proste w
łokciach);
10.
podawanie piłki górą do partnera i odbieranie dołem
lub podawanie prawą stroną, a odbieranie lewą;
11.
skoki obunóż i na jednej nodze, przeskakiwanie przez
przeszkody (obunóż), skoki
na skakance;
12.
przepychanie przedmiotów;
13.
ciągnięcie liny;
14.
krążenie ramion (wyprostowanych – oddzielnie, razem,
naprzemiennie) przed sobą i z boku;
15.
chodzenie tyłem;
16.
bieg do celu z wykonywaniem różnych czynności;
17.
bieganie w miejscu z jednoczesnym podnoszeniem wysoko
kolan, uderzaniem
się o pośladki, ruchami rąk itp.;
18.
ruchy naprzemienne – dotykanie prawym łokciem lewego
kolana i odwrotnie.
Grafomotoryka
Zadaniem ćwiczeń grafomotorycznych jest pomoc
dziecku w osiągnięciu gotowości do nauki pisania poprzez
stymulację wielozmysłową. Służą one także korygowaniu
nieprawidłowej techniki rysowania.
Przykładowe ćwiczenia grafomotoryczne:
1.
rysowanie patykiem na piasku;
2.
mazanie po papierze zmoczonym w farbie palcem;
3.
odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stopy;
4.
obrysowywanie dłoni i stóp;
5.
rysowanie wg szablonu;
6.
rysowanie według poleceń: w górę, w dół, na środku,
itp.;
7.
rysowanie znaków graficznych po zakropkowanych
wzorach;
8.
dopełnianie rysunku figur geometrycznych –
dorysowywanie brakującej części,
np.: niepełnego kwadratu;
9.
rysowanie szlaczków i kształtów literopodobnych na
gładkiej kartce, a następnie
w liniaturze zeszytu;
10.
wypełnianie obrazków, szablonów przez łączenie
punktów, zamalowywanie oznaczonych pól, zakreskowywanie,
wyklejanie, itp.;
11.
rysowanie szlaczków rozpoczętych od lewej strony;
12.
kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych
(z lewej do prawej);
13.
ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu
kierunkach;
14.
zamalowywanie obrazków;
15.
kalkowanie;
16.
łączenie kropek;
17.
rysowanie po śladzie;
18.
kończenie szlaczków;
19.
odwzorowywanie rysunków zgodnie ze wzorem;
20.
utrwalenie poprawnego odtwarzania liter pod względem
graficznym;
21.
lepienie liter z plasteliny, modelowanie z drutu,
wycinanie z papieru;
22.
rysowanie liter na tackach z piaskiem;
23.
układanie wyciętej litery w różnych pozycjach;
24.
wyszukiwanie w tekście liter;
25.
segregowanie obrazków z daną literą;
26.
łączenie litery z wyrazem;
27.
kojarzenie kształtu litery z nazwą obrazka;
KOORDYNACJA WZROKOWO – RUCHOWA
Koordynacja wzrokowo-ruchowa jest zdolnością do
zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała
lub jego części. Nie jest ona jednak umiejętnością wrodzoną.
Można ją rozwijać i doskonalić przez określone ćwiczenia.
Najbardziej wskazane
są ćwiczenia naturalnie stymulujące rozwój dziecka, czyli
wszelkiego rodzaju działania dorosłych mające na celu
zachęcenie dziecka do podejmowania różnych wyzwań, do
tworzenia, odkrywania, eksperymentowania.
Ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo-ruchową:
1.
zabawy z piłką, balonem, woreczkiem... – podrzucanie,
łapanie, toczenie;
2.
rzuty do celu (piłeczek, kulek papierowych itp.);
3.
ubieranie się, rozbieranie, układanie ubrań,
przenoszenie ich;
4.
naśladowanie ruchów innych osób, ich mimiki,
czynności precyzyjnych (zabawa w „lustro”);
5.
ćwiczenia równoważne, zabawy bieżne, skoczne, z
woreczkami, piłkami, obręczami;
6.
rozpoznawanie przedmiotów przy pomocy zmysłu dotyku;
7.
dopasowywanie elementów o tych samych kształtach;
8.
kreślenie linii, łuków, kół, szlaczków – w powietrzu,
na papierze, tablicy, w piasku, na dywanie, po gęstej
warstwie kleju (kredką, ołówkiem, kredą, palcem, pędzlem,
pisakami, piórkiem, kłębkiem waty, patyczkiem, dłonią);
9.
zamalowywanie dużych powierzchni – pędzlem, dłonią,
gąbką;
10.
malowanie form kolistych – ćwiczenie precyzji ruchu
(zawsze zaczynając od góry, w lewą stronę – tj. pisanie
litery "o");
11.
kreślenie linii pionowych, ukośnych, poziomych
(zawsze z góry na dół i z zachowaniem kierunku od lewej do
prawej);
12.
jednoczesne malowanie obydwoma rękami na dużych
powierzchniach
– np. kartonach przypiętych do tablicy (odwzorowywanie
kształtów, linii, figur)
13.
obrysowywanie szablonów, wycinanie ich, kopiowanie,
zamalowywanie;
14.
kopiowanie przez kalkę;
15.
malowanie wewnątrz konturu różnej wielkości;
16.
rysowanie po śladzie, łączenie kropek;
17.
kolorowanie obrazków o różnym poziomie trudności;
18.
zagadki rysunkowe;
19.
labirynty, „plątaninki”;
20.
lepienie z masy solnej, plasteliny, modeliny, gliny,
zagniatanie ciasta, formowanie na blaszce;
21.
wydzieranki (różnej wielkości – od konkretnych
kształtów, do małych skrawków lub pasków papieru),
wycinanki, naklejanki, collage;
1.
zabawy konstrukcyjne;
2.
majsterkowanie;
1.
układanie kompozycji wg wzoru, nakładanie na wzór,
mozaiki, loteryjki;
2.
nawlekanie koralików, tworzenie kompozycji
przestrzennych z różnego rodzaju materiałów: koralików,
klocków, tasiemek, patyczków, wełny itp.;
3.
gry zręcznościowe;
4.
wskazywanie figur demonstrowanych przez drugą osobę;
5.
odtwarzanie wzorów z pamięci (z różnego rodzaju
materiałów – klocków, patyczków, ilustracji, stempli);
6.
układanie rozciętych ilustracji (pocztówek, zdjęć,
liter, cyfr) wg wzoru i z pamięci;
7.
własne kompozycje z różnego rodzaju materiałów
(przyrodniczych, papierowych, drewnianych).
PERCEPCJA SŁUCHOWA
Słuch jest zdolnością odbioru dźwięków dzięki analizatorowi
słuchowemu. Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju
spostrzeżeń słuchowych jest anatomicznie nie uszkodzony i
funkcjonalnie sprawny analizator słuchowy – odpowiedzialny
za słuch fizyczny. Prawidłowa identyfikacja dochodzących do
mózgu bodźców słuchowych jest warunkiem rozwoju mowy.
Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową
1.
wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych,
dochodzących z otoczenia
2.
rozpoznawanie dźwięków wytwarzanych celowo
3.
grupowanie przedmiotów wydających takie same dźwięki,
4.
rozpoznawanie osób po głosie, zabawy typu; „Zgadnij
kto teraz mówił”
5.
wysłuchiwanie zmian w tempie i głośności wydawanych,
słyszanych dźwięków,
6.
wysłuchiwanie i wyklaskiwanie usłyszanego rytmu,
7.
wyodrębnianie zdań w mowie , określanie ilości zdań w
opowiadaniu,
8.
wyodrębnianie wyrazów w zdaniu, dobieranie par
rymujących się wyrazów,
9.
wyodrębnianie sylab w wyrazach,
10.
analiza i synteza sylabowa wyrazów,
11.
określanie ilości sylab w wyrazach,
12.
kończenie wyrazów rozpoczynających się dana sylabą,
13.
wyszukiwanie przedmiotów rozpoczynających się i
kończących daną sylabą, głoską
14.
dzielenie słów na sylaby z odkładaniem patyczków (
jeden patyczek odpowiada jednej sylabie);
15.
zgadywanie słów podzielonych na sylaby np. kacz- ka;
faj –ka; skar-bon-ka; cu-kier-nia itp.;
16.
wyróżnianie głosek na początku i na końcu wyrazu;
dziecko otrzymuje obrazki, które ma dobrać w ten sposób, aby
głoska kończąca nazwę pierwszego obrazka, była jednocześnie
głoską rozpoczynająca nazwę innego - następnego, np.
ul –lis –sklep –pomidor –rak itp.;
17.
„słowny łańcuszek” – podawanie przez opiekunów słów
na zmianę tak by ostatnia głoska słowa była pierwsza głoską
następnego;
18.
liczenie głosek w słowach;
19.
słuchanie i rozwiązywanie zagadek;
20.
powtarzanie za dorosłym ciągów słownych (np. but,
bluzka, spodnie, skarpetka);
21.
zabawa: jakie słowo było powiedziane dwa razy;
dziecko ma za zadanie wymienić słowo, które usłyszało dwa
razy (np. okno, oko, drzwi, okno);
22.
słuchanie bajek, opowiadań, bajek muzycznych (często
powtarzanych) oraz samodzielne opowiadanie i dopowiadanie
zakończeń;
23.
rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w wyrazach
24.
wyodrębnianie głosek na początku, na końcu i w środku
wyrazu
25.
wyszukiwanie przedmiotów, obrazków rozpoczynających
się lub kończących daną głoską.
Pamięć to nic innego, jak zdolność rejestrowania
i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych i informacji.
Pamięć słuchowa to zdolność do utrwalania i
przypominania informacji „usłyszanych”, natomiast pamięć
wzrokowa – informacji „widzianych”. Szczególnie ważną
rolę odgrywa w procesie edukacji, gdyż to właśnie problemy z
pamięcią są częstą przyczyną trudności w nauce.
Wybrane ćwiczenia pozwalające rozwijać pamięć wzrokową:
1.
Pokazywanie dziecku obrazka przez ok 30 sekund, by
zapamiętało jak najwięcej szczegółów, schowanie go i
zadawanie pytań do niego (sprawdzające ilość zapamiętanych
rzeczy
2.
Różnego rodzaju gry „memo”
3.
Przedstawienie dziecku dwóch prawie identycznych
rysunków, w których dziecko ma odnaleźć różnice i zaznaczyć
bądź dorysować je
4.
„Puzzle” – dziecko przygląda się rysunkowi, który
następnie rozcina się na kilka części, miesza je, a dziecko
układa go według tego, co zapamiętało.
Wybrane ćwiczenia rozwijające pamięć słuchową:
1.
Powtarzanie dziecku 10 razy pewnej sekwencji słów (na
przykład: KOMIN, KACZKA, KANAPA, KRZESŁO, KROWA, KOT,
KACZKA, KOGUT, KURA),
którą następnie odtwarza dziecko w tej samej kolejności.
2.
Opowiadanie dziecku historyjki (z prośbą o uważne
przysłuchiwanie się). Po wysłuchaniu całego opowiadania
dziecko odpowiada na pytania do usłyszanej historyjki.
3.
Wystukiwanie dziecku pewnego rytmu, który ono
następnie powtarza.
4.
Wydawanie dźwięków prostymi instrumentami, które
dziecko ma za zadanie zidentyfikować i powiedzieć, w jakiej
kolejności były odtwarzane.
5.
Odtwarzanie nagranych odgłosów zwierząt które dziecko
rozpoznaje i mówi, w jakiej kolejności wystąpiły .
ORIENTACJA PRZESTRZENNA
Orientacja przestrzenna to umiejętność
określania lewej i prawej strony własnego ciała oraz w
przestrzeni. To także zdolność określania stosunków między
przedmiotami
oraz orientowania się w schemacie ciała osoby znajdującej
się naprzeciwko. Jest ona ściśle związana z percepcją
wzrokową, dlatego też dzieci z zaburzeniami w tym zakresie
często: mylą litery p-g, d-b, u-n; przestawiają kolejność
liter, sylab, cyfr; pomijają linijki lub całe fragmenty
czytanego tekstu, niewłaściwie rozplanowują zapis na
stronach zeszytu.
Przykładowe ćwiczenia rozwijające orientację przestrzenną:
1.
dotykanie lewej i prawej strony ciała dziecka z
użyciem określeń: lewa, prawa strona
2.
odtwarzanie dwu i trójwymiarowych układów
przestrzennych na podstawie modeli: z zapałek, klocków,
kostek, koralików wg podanego modelu;
3.
odtwarzanie z pamięci stosunków przestrzennych, które
zachodziły pomiędzy określonymi przedmiotami w czasie ich
eksponowania;
4.
rysowanie linii pionowych, poziomych po prawej
stronie lub lewej narysowanego przedmiotu;
5.
rysowanie pod dyktando: rysunek zaczynamy od
kolorowej kropki i prowadzimy ołówek np. 3 kratki wyżej, 1
kratkę w lewo itd.
6.
rysowanie z zachowaniem kierunku od lewej do prawej;
7.
układanie np. kolorowych kółek zgodnie z poleceniami:
po lewej stronie linii, po prawej, w dolnej, górnej części
nad, pod linią;
8.
układanie przedmiotów po prawej lub lewej stronie
ciała;
9.
układanie różnych przedmiotów np. zabawek, w różnych
miejscach w stosunku np. do stołu: po lewej stronie stołu,
po prawej, nad, pod, przed, pomiędzy;
10.
wskazywanie, które przedmioty znajdują się po prawej,
a które po lewej stronie.
KONCENTRACJA UWAGI
Koncentracja to umiejętność skupienia i utrzymywania uwagi
na ściśle określonych zadaniach czy zagadnieniach.
Umiejętność ta rozwija się stopniowo w toku życia człowieka.
Przykładowe ćwiczenia rozwijające koncentrację uwagi:
1.
zabawa polegająca na odnajdywaniu w tekście błędów,
które mogą przybierać różną postać. Może to być bowiem
błędnie napisany wyraz, na przykład ruża, ale też
może pojawić się w tekście znak typu #$.
2.
wskazywanie dodatkowego i zbędnego słowa w tekście
np. Tomek bardzo lubi lubi chodzić z mamą na lody.
3.
Przepisywanie lub przerysowywanie liter, cyfr, znaków
w sposób symetryczny, aby stanowiły ich lustrzane odbicie.
4.
rysowanie przez kalkę, by jak najdokładniej odtworzyć
postać lub cały rysunek. Następnym etapem może być dokładne
zamalowywanie poszczególnych elementów obrazka bądź może to
stanowić odrębne ćwiczenie.
5.
Gry typu scrabble, szachy, bierki czy nawet
żonglowanie piłeczkami
6.
Odnajdywanie wyjścia z labiryntu. Trudniejszą wersją
jest narysowanie własnego labiryntu, który musi rozwiązać
kolega lub rodzic.
7.
Zadanie, w którym dziecko z ciągu liter musi
odszyfrować wyraz, można stopniować trudność zadania
zaczynając od krótkich wyrazów, na przykład otk=kot.
Wybrane publikacje, które można wykorzystać do ćwiczeń z
dzieckiem:
1.
Barańska M., Wchodzi, wchodzi Stach na dach. 103
wierszyki i zabawy kształcące motorykę, koordynację ruchową
i ruchowo-słuchową, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2012.
2.
Bogdanowicz M., Ćwiczenia grafomotoryczne Hany
Tymichovej usprawniające technikę rysowania i pisania,
Wyd. Topos, Gdańsk 1991.
3.
Froń A., Trzy kroki do czytania, Wyd. Zielona
Sowa, Kraków 2010.
4.
Frostig M. Horne D., Wzory i obrazki. Program
rozwijający percepcję wzrokową, Polskie Towarzystwo
Psychologiczne, Warszawa 1986.
5.
Hływa R.A., 311 szlaczków i zygzaczków. Ćwiczenia
grafomotoryczne usprawniające rękę piszącą, Wyd.
Harmonia, Gdańsk 2014.
6.
Małasiewicz A., Sokoli wzrok. Ćwiczenia dla
uczniów młodszych klas szkoły podstawowej z zaburzoną
percepcją wzrokową, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2011.
7.
Małasiewicz A., Trenuj wzrok. Ćwiczenia dla
uczniów starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjalistów i
licealistów z zaburzoną percepcją wzrokową, Wyd.
Harmonia, Gdańsk 2011.
8.
Mulart J. Kamińska- Szewczyk D., Ćwiczenia
rewalidacyjne dla klasy 4, Wyd. Podkowa, Gdańsk 2004.
9.
Mulart J. Kamińska- Szewczyk D., Ćwiczenia
rewalidacyjne dla klasy 5, Wyd. Podkowa, Gdańsk 2008.
10.
Sprawka R. Graban J., Trening słuchu. Ćwiczenia
rozwijające percepcję słuchową u dzieci, Wyd. Harmonia,
Gdańsk 2012.
11.
Struga N., Szlaczki – koncentraczki. Ćwiczymy
grafomotorykę i koncentrację, Wyd. Harmonia, Gdańsk
2012.
12.
Szczepańska A., Kalambury
wzrokowo-słuchowo-ruchowe dla uczniów szkoły podstawowej,
Wyd. Harmonia, Gdańsk 2013.
13.
Tońska-Szyfelbein A., Chodzą słuchy czyli
ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową dla uczniów klas
IV-VI szkoły podstawowej oraz uczniów gimnazjum, Wyd.
Harmonia, Gdańsk 2015.
14.
Uwaga! Koncentruję się! Ćwiczenia na koncentrację i
spostrzegawczość,
oprac. M. Hinz, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2014.
